Ieder zijn eigen bevrijding
5 mei 1945: “Eindelijk de druk is geweken, het geweld is voorbij. We kunnen weer leven. Wij zijn ontwaakt uit een nachtmerrie van dwang, leugen en vuur. (…)
Honger en duisternis wijken. Recht, orde en vrede, spoedig misschien welvaart, keeren terug.”
20 maart 2020
Met deze doorleefde woorden opende de toen 69 jarige Gerard van Rijnberg, arts en fysioloog op 7 mei ’45 zijn hoofdartikel over de bevrijding in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. Wonend in Amsterdam, beleefde hij de bevrijding vooral als het einde van een heel lange hongerwinter. Niet eerder overleden zo veel landgenoten aan ondervoeding in combinatie met tyfus, tuberculose en difterie.
Bij ons in Oost-Nederland hadden we een andere bevrijding. Na de tragische mislukking van operatie Market Garden, was het nog lang wachten geweest op het offensief waarmee de geallieerden over de grote rivieren konden komen. Toch had onze streek veel minder last van hongersnood en ziekte. Mijn vader en moeder waren toen 24 en 21 jaar. Ze kunnen zich de bevrijding nog goed herinneren. “De Engelsen reden van Weerselo naar Oldenzaal, terwijl net te voren de laatste vluchtende Duitsers nog een kameraad uit Weerselo hadden neergeschoten”, vertelde mijn vader. Hij was zelf net voor de bevrijding van zijn onderduikadres in Duitsland naar de Lemselo teruggekeerd. Ik herken hem onmiddellijk op zijn enige oorlogsfoto (zie onderaan). Hij staat ferm rechtop, ongebroken, met de wilde haren van zijn jeugd, met naast hem de kleinere Poolse onderduiker.
Mijn moeder beleefde ook spannende uren bij de bevrijding. Drie Duitsers dachten met haar een veilig onderkomen te vinden bij hun Lattropse boerderij, omdat haar stiefmoeder van Duitse komaf was. Achtervolgd door de Engelsen, werd ze bijna geraakt door de laatste oorlogskogels. Door een snoekduik in een greppel heeft ze de bevrijding overleefd. Zonder haarscheuren of psychisch trauma.
Geen wonder dat de bevrijding mijn ouders, net als alle andere inwoners van Oost-Nederland immense vreugde gaf. Ze werden niet zozeer van honger en ziekte, maar wel van overheersing en gevaar bevrijd. De Tommies vierden het uitbundig met ze en deelden vrijelijk chocola en sigaretten uit. En als mijn opa niet alert “Hier bliven“ had geroepen, hadden ze mijn moeder nog intiemere felicitaties gegeven….
Wij zijn inmiddels enkele bevrijdingen verder. Antibiotica, anti-conceptie pil en antipsychotica hebben ons van weerloze overlevering aan infecties, ongewenste zwangerschap en gekte bevrijd. En toch wachten ook wij nu weer op bevrijding. Klimaatopwarming met droogte, hitte en onstuimig natuurgeweld zijn recent in Davos door onze wereldleiders benoemd als onze grootste bedreigingen. We moeten vechten tegen te veel CO2 in de lucht en stikstof in de grond. De internationale eendracht en heldenmoed van de oorlog kunnen ons echter inspireren om ook deze geniepige, onzichtbare vijanden te lijf te gaan. Burgers en boeren samen, zodat we ooit samen ook deze bevrijding kunnen vieren. De Greta Thunbergs zullen dan, als de Tommies van toen, uitbundig feest met ons vieren. Niet met chocola en sigaretten, maar met groene appels en peren.
Marcel Olde Rikkert is in zijn woonplaats Nijmegen hoogleraar geriatrie in het Radboudumc en hoofd van het Radboudumc Alzheimer Centrum. Hij is
geboren en getogen in Hengelo (O).